Travestieten in Trabants

Tien jaar geleden mocht ik Anton Corbijn interviewen. Ik was groot fan van zijn foto's en videoclips en er was net een overzichts-dvd uitgekomen van zijn clipwerk. Zijn filmdebuut 'Control' bestond op dat moment alleen nog op papier. Collega-journalisten en mensen uit de muziekindustrie hadden me gewaarschuwd dat hij weinig spraakzaam was en erg nors kon zijn, dus ik was behoorlijk zenuwachtig. De opluchting was dan ook groot toen ik tegenover me een vriendelijke, grappige, kletsgrage gesprekspartner vond, die bovendien openhartig praatte over de soms moeizame relatie met artiesten als U2 en Depeche Mode - en natuurlijk over de totstandkoming van al die legendarische videoclips.
(foto: Larry Mullen en Samantha Morton in 'Electrical Storm')

---

Anton Corbijn heeft een haat-liefdeverhouding met videoclips. Ze kosten te veel tijd en leveren strijd op met artiesten en hun platenmaatschappijen. Toch maakte hij er in totaal meer dan zeventig, waarvan hij er zesentwintig selecteerde voor de dvd ‘The Work of Director Anton Corbijn’. Anderhalf jaar werkte hij aan het project dat zijn reis als clipmaker laat zien, van onzekere beginneling tot bejubelde regisseur.

Toen de nu vijftigjarige Corbijn in 1983 begon met muziekvideo’s wist hij niets van filmmaken, zo vertelt hij in 11 in Amsterdam, de locatie waar hij die avond voor het eerst gaat vj’en met zijn eigen videoclips: “De overgang naar video’s was heel groot, ik had geen idee hoe een camera werkte. Als fotograaf had ik geen assistent, deed alles zelf. Ik had ook nooit ideeën vooraf, ik liet mijn fotografie op intuïtie drijven. Met video’s moet je van tevoren ideeën vormgeven en die aan mensen uitleggen, dat vond ik heel erg moeilijk. Mijn oude video’s zijn daarom meer een collectie stilstaande beelden. 

Toch vielen zijn video’s direct op doordat ze resoluut braken met de heersende clipconventies. Corbijn werkt met autonome verhaallijnen en associatieve beelden, is niet geïnteresseerd in performance videos: “Ik ging puur uit van de muziek en ergerde me aan veel video’s die destijds op tv waren, die hadden helemaal niet het gevoel van een song. Dat was mijn motivatie om video’s te gaan maken.” Hij herinnert zich hoe onvoorstelbaar anders zijn video’s waren. “’Dr. Mabuse’ van Propaganda zeker; ik filmde ’s nachts, in zwart-wit, gebruikte geen instrumenten, er werd niet geplaybackt… Ik probeer altijd wel een verhaal te hebben, voor mezelf in ieder geval. Het is net als met fotografie: ik kan het eigenlijk niet, maar ik heb mijn eigen taal gevonden en dat werkt voor mij. Ik ga nu ook mijn eerste film maken (over Ian Curtis van Joy Division, MG) en alles is weer nieuw voor me. Je vindt je eigen manier. Ik heb geen scholing van naam gehad, met wat dan ook.

Omdat Corbijn niet filmisch werkt, komt volgens hem de emotie meer naar voren: “Ik denk dat stijl en professionalisme eerlijke emoties eerder hinderen dan helpen. Dat is misschien een plus geweest. Mensen kunnen zich verbonden voelen met mijn werk omdat zij mijn taal ook zouden kunnen spreken.”

Op het verstandelijke vlak zijn Corbijns video’s echter niet makkelijk te begrijpen. Hij werkt vaak met metaforen, filmt liever mooie beelden dan een logisch verhaal. Hoe ontstaat bij hem het idee voor een muziekvideo? “Meestal gewoon door te luisteren. Een bepaald geluid geeft mij vaak een beeld waar ik een verhaal omheen maak. Bij ‘All These Things That I’ve Done’ (Corbijns meest recente video voor The Killers) hoor je in het begin bijvoorbeeld pianoklanken. Toen dacht ik meteen aan water en aan het idee van iemand die in het water valt.” Daaromheen creëerde hij vervolgens een verhaal over een man die vreemdgaat, als straf door het doucheputje valt en terug op aarde komt als cowboy, om de strijd met het andere geslacht aan te gaan. Een soort Sergio Leone meets Russ Meyer, zo omschrijft hij het zelf. “Gelukkig komt het beeld meestal wel overeen met de teneur van de tekst, ik zit doorgaans niet ver van de bedoeling van een song af. Ik luister niet heel precies naar de tekst. Vroeger wek, heel erg juist, maar dan verdubbel je gewoon wat je al hoort. Beelden blijven veel langer bestaan als ze hun eigen verhaal hebben. Het komt ook omdat ik in het begin moeite had met begrijpen wat er gezongen werd.”

Corbijn woont al sinds 1979 in Londen, dus inmiddels valt het wel mee met die taalbarrière. Qua ideeën verloopt de samenwerking met artiesten echter niet altijd vlekkeloos. Op clipgebied heeft Corbijn opvallend genoeg vooral een moeizame relatie met zijn paradepaardje U2. “De leden van U2 zijn altijd heel betrokken, voeren veel overleg. Ik weet nog dat het eerste idee van ‘Electrical Storm’ heel anders was: Bono met een vrouw in een donkere steeg en daar liepen dan in slowmotion allemaal exotische dieren langs, als een erotische droom. Het enige wat daarvan is overgebleven is Larry Mullen met een vrouw (actrice Samantha Morton) en dat ene hert wat er van de manager uit moest, maar ik heb het erin gelaten. Dat soort dingen moet je dan beargumenteren. De eerste keer dat ik die video trouwens aan Bono liet zien, zei hij: ‘This video is terrible, this is a real problem!’

Ook de video die Corbijn maakte bij U2’s klassieker ‘One’ werd aanvankelijk afgekeurd. De bandleden wilden de opbrengst van de single aan een aids-organisatie doneren en dachten dat het door hun rol als travestieten leek alsof ze homo’s de schuld gaven van aids. “Dat was een zeer bittere pil, dat had ik toen helemaal niet in de gaten. Toen die single uit de hitlijsten verdwenen was, hebben ze hem alsnog aan MTV gegeven. Tja, en een jaar later is het opeens Bono’s favoriete video. Dat is het probleem met video’s: om ze te zien als kunstwerk moet je ze weghalen van chartsucces. Dan is niet aan de orde of hij veel wordt gedraaid, dat is een veel eerlijkere manier om naar een video te kijken. ‘One’ was ook geen gewone video voor mij. Ik had namelijk in 1984 in twee uur tijd een video gemaakt voor U2 en die was verschrikkelijk en daardoor vroegen ze me nooit, ik had mijn kansen vergooid als videomaker voor U2. Maar ‘One’ was zo’n te gek nummer, ik dacht: ik móet bewijzen dat ik de juiste man ben.”

‘One’ is een indrukwekkend voorbeeld van Corbijns kracht. De video raakt precies de juiste snaar met beelden van Berlijn (vlak na de val van de Muur), shots van Bono’s vader en U2 als travestieten in Trabants. Corbijn heeft goede herinneringen aan het maken van ‘One’. “Toen voelde het echt als een groepje mensen met ideeën. Ze zijn nu zo groot, er zijn te veel mensen bij betrokken. Het is heel moeilijk om tot die kern terug te keren. Op zich ben ik nog altijd heel bereikbaar voor mensen, ik ga ook altijd nog terug naar kernideeën, ik probeer niet te denken aan het niveau van een artiest.” 

In zijn videoclips zet Corbijn zijn artiesten vaak anders neer dan gebruikelijk voor ze is. Hij gebruikt geen clichébeelden, maar laat de hardrockers van Metallica opdraven als quizkanditaten (‘Hero Of The Day’), toont het ultrasympathieke Travis als vechtersbazen (‘Re-Offender’) en transformeert Depeche Mode tot verlepte kroegzangers (‘It’s No Good’). Zijn eigenaardige gevoel voor humor is onvergelijkbaar. Hoe overtuigt hij zelfbewuste wereldsterren van zijn ideeën? “Met moeite, haha, dat kan ik je wel vertellen! Maar ik probeer mensen niet voor gek te zetten.” Als voorbeeld noemt hij ‘Enjoy The Silence’ van Depeche Mode, waarin zanger Dave Gahan als koning met een strandstoel door de wereld trekt. “Dat is een van mijn grootste clips ooit, vooral in Amerika een waanzinnig succes. Daar noemen ze me de David Lynch van de muziekvideo’s, omdat ik met iets vreemds toch een publiek kan vinden. Maar de band vond het niks. Tot drie keer toe ben ik met datzelfde idee teruggekomen. Die video heb ik alleen kunnen maken omdat zij mij vertrouwden.”  

Anton Corbijn probeert niet bewust door het imago van sterren heen te prikken: “Ik vind het leuk om te spelen met situaties. Als je mensen alleen als rockster laat zien, is dat een bevestiging van iets dat ze al zijn. Ik vind het leuker om met andere elementen te spelen, waardoor het voor mensen makkelijker wordt zich met artiesten te identificeren.”

Ondanks het succes kondigde Corbijn in 2000 aan dat hij ophield met videomaken. “Ik had mijn ding gedaan en MTV was zo veranderd… Het publiek van MTV was zo jong geworden. Ik heb er uiteindelijk nog vijf gemaakt, maar eigenlijk allemaal voor vrienden. Als je goede vrienden hebt die met een song komen en je hebt een idee, dan is het moeilijk om nee te zeggen.”

Een van Corbijns grootste fans is REM-zanger Michael Stipe. Een video voor REM maakte Corbijn echter nooit, al had hij dat graag gedaan. Artiesten zelf benaderen doet hij niet, dat vind hij vragen om werk. “Met fotograferen vind ik dat anders, dan kun je even snel vragen of je een foto kan maken. Ik ken Michael heel goed, ik zie hem vaker dan Bono. Volgens mij weet hij best dat ik een video voor REM had willen maken." 

Of Corbijn daadwerkelijk stopt met videoclips? Met U2 heeft hij in ieder geval de afspraak eens in de vijf jaar een video te maken, de volgende over twee jaar. Ook wordt hij nog wekelijks gevraagd door nieuwe bewonderaars als Coldplay. En wie weet staat Michael Stipe ooit bij hem op de stoep met een inspirerend voorstel, zeg daar maar eens nee tegen. 

Oorspronkelijk verschenen in Vara TV Magazine 41 (2005) 

---