het onbehagen van de vrouw

Een biopic die nu eens een ándere kant van Marilyn Monroe liet zien, zo ging het vuurtje rond Andrew Dominik’s Netflix-film Blonde.
 
Ik benieuwd natuurlijk.
 
Maar toen las ik een column van Madeleijn van den Nieuwenhuizen in NRC, die de film al had gezien. En die was niet bepaald amused. “Het is een film die onder het mom van een progressievere tijdsgeest verheerlijkt wat hij pretendeert te bekritiseren”, zo vatte ze hem samen. Het kwam erop neer dat er lachsalvo’s vanuit het bioscooppubliek voor nodig waren om Marilyn te beschermen tegen de manier waarop ze door de makers werd weggezet.
 
Nu was ik helemaal benieuwd.

Dus ik kijken, ruim tweeëneenhalf uur lang (waarom – in godsnaam – zijn films zo onnodig láng tegenwoordig, maar dat terzijde). Die tweeënhalf uur leken wel vijf uur te duren, want inderdaad, wát een beproeving. 
 
Schrijver/regisseur Dominik had goede bedoelingen, zo meldde hij in interviews. Dominik wilde nu eens háár kant van het verhaal vertellen, zo benadrukte hij. Het gaat hem om háár, we zien alles vanuit háár point of view. In interviews spreekt hij zijn afschuw uit over de mannen die zich aan haar opdrongen en beweert hij een feministische film gemaakt te hebben.
 
Waarom schreeuwt alles aan deze film dan dat ik niet zozeer vanuit Marilyns gezichtspunt, maar voornamelijk vanuit de male gaze zit te kijken? 
 
Het is goed dat Dominik verontwaardigd is over de manier waarop Marilyn tijdens haar leven behandeld is; door haar ouders, door de mannen in haar leven, door Hollywood. Je kunt als maker echter keuzes maken in de manier waarop je die verontwaardiging laat doorklinken. Marilyn Monroe was volgens Dominik bovenal een slachtoffer; van haar jeugdtrauma’s; van mannen; van haar roem; van de persona die ze had gecreëerd; van haar verslaving aan medicatie, en hij kiest ervoor zijn boodschap er met grof geweld in te hameren. Het resultaat van die keuze is dat je als kijker urenlang getuige bent van een vrouw die Lijdt. Die huilt, die wanhoopt, die dingen tegen haar zin doet, die over haar grenzen heen gaat, steeds verder en verder, tot ze dood gaat. 
 
Het boek van Joyce Carol Oates waarop Blonde is gebaseerd is deels fictief en van die fictie-elementen wordt dankbaar gebruik gemaakt om Marilyns slachtofferschap te vergoten. Zo krijgt ze haar eerste acteerklus nadat ze zich door een studiobaas laat neuken, en John F. Kennedy dwingt haar om hem te pijpen terwijl hij een zakelijk telefoontje pleegt. 
 
Een eindeloze reeks mannen maakt in Blonde gebruik of misbruik van Marilyn, fysiek of emotioneel. Giftige, nare mannen. Maar is het echt nodig dat ge/misbruik expliciet te laten zien om je punt te maken? Kun je dat niet op een creatievere, originelere manier oplossen?
 
Ja, sommige mannen doen vreselijke dingen met vrouwen en het is goed daarvan doordrongen te zijn. Maar we weten inmiddels hoe een verkrachting eruitziet, of het mishandelen of vernederen van een vrouw, we hebben het immers al een miljoen keer gezien, decennialang, in talloze films en series.

​Het is een misverstand dat je misstanden tegen vrouwen alleen aan de kaak kunt stellen door die misstanden te laten zien. 
 
Verder lijkt Dominik ook kritiek te willen uiten op de extreme manier waarop Marilyn werd geobjectificeerd, maar waarom draagt hij dan zelf bij aan die objectificatie, door close-up na close-up van haar gezicht en eindeloze beelden van haar (regelmatig naakte) lichaam te tonen? Blonde doet daarmee precies wat het zegt te willen aanklagen. 
 
Het beeld dat na het zien van Blonde vooral beklijft is dat van een beeldschoon maar fragiel kindvrouwtje, dat met grote onzekere ogen opkijkt naar de mannen om haar heen en haar echtgenoten ‘daddy’ noemt. “Na tweeënhalf uur kijken vraag je je af hoe deze vrouw een glansrijke carrière kan hebben gehad”, stelt Remke de Lange dan ook terecht in een stuk in Trouw. We zien een vrouw die nul zeggenschap over haar leven heeft, die vrijwel alles willoos ondergaat en die volledig overgeleverd is aan anderen.
 
Niemand is geholpen met deze ‘nieuwe’ blik op Marilyn; de kijker niet, het publieke discours niet en haar eigen nalatenschap al helemaal niet. Je kunt vervreemding, trauma en objectificatie ook op een andere manier laten zien, zelfs bij een vrouw wier carrière gebaseerd was op seksuele aantrekkingskracht. Sterker nog; was het niet veel interessanter geweest om juist bij een van de meest geseksualiseerde vrouwen uit de geschiedenis níet op die seksualiteit te focussen?
 
Een vrouw die volledig vervreemd raakt van zichzelf, die ten onder gaat aan het extreme alter-ego dat ze creëerde en alles wat de buitenwereld daarop projecteerde kun je zoveel origineler, fascinerender en vooral waardiger in beeld brengen. 
 
“Monroe opvoeren als een onvolgroeid mens, een levenslang slachtoffer van misbruik: dat kan, maar je zou hopen dat juist #MeToo onze kijk daarop verontwaardigder, scherper heeft gemaakt”, zegt Remke de Lange in bovengenoemd artikel. “Daar laat de filmmaker weinig van blijken.”
 
Als Marilyn in de film dan eindelijk een keer woedend wordt en van zich afbijt, veer je als kijker meteen op. Krijgen we dan nu een flintertje agency, een kruimeltje zelfbeschikking te zien? Maar nee, daar is alweer het zoveelste zwoele shot van haar zwaar opgemaakte gezicht, de zoveelste blik op haar (naakte) lichaam.
 
Hoe ironisch dat een film over uitbuiting zijn hoofdpersonage ten volle uitbuit: 'Kijk eens hoe mooi dat prachtige poppengezichtje instort, hoe kwetsbaar die naaktheid, hoe beeldig die zenuwinzinking, hoe lekker ze doodgaat!'

Sexy vrouwen die lijden onder het gedrag van mannen, het is kennelijk nog altijd een onweerstaanbare keuze voor sommige filmmakers.
 
Marilyn Monroe heeft tijdens haar leven genoeg geleden onder sensatiezucht. Het is betreurenswaardig en doodvermoeiend dat ze dat nu postuum weer moet ondergaan. 
 
“Am I meat to be delivered?” vraagt ze zich in Blonde quasi-verontwaardigd af terwijl ze, voortgesleept door twee mannen omdat ze te stoned is om nog te lopen, op weg is naar John F. Kennedy. 
 
Ja Marilyn, ook in deze film ben je uiteindelijk gewoon weer een stuk vlees, gereduceerd tot de pijpslet van de president.