Eerlijk Spel

DIT ARTIKEL BEVAT SPOILERS OVER HET VERLOOP EN DE AFLOOP VAN THE QUEEN'S GAMBIT

Ik keek naar The Queen’s Gambit, zag hoe de morsige conciërge met zijn priemende ogen het jonge meisje in het weeshuis leerde schaken en hield mijn hart vast. Maar er gebeurde niets, hij leerde haar gewoon schaken en was onder de indruk van haar talent. 
 
Een paar jaar later wordt ze geadopteerd en loert haar adoptievader in de auto naar haar door de achteruitkijkspiegel. ‘Daar gaan we weer’, dacht ik, ‘hij gaat haar misbruiken’. Maar er gebeurde niets. 
 
Daarna komt haar labiele adoptiemoeder erachter dat ze een groot schaaktalent is en regelt een hotel en een vliegticket naar een schaaktoernooi. ‘Zie je wel’, dacht ik, ‘ze gaat haar exploiteren’. Maar dat gebeurde niet, de moeder bloeit op door met haar dochter op reis te gaan en hun band wordt gaandeweg hechter.  

​Fictie heeft invloed op de werkelijkheid. Sinds The Queen’s Gambit op Netflix te zien is zijn de schaakspellen niet aan te slepen en de servers bij het NK internetschaken voor dames raakten vorige maand overbelast door de enorme animo. De enerverende manier waarop de schaakwedstrijden in beeld worden gebracht en de waanzinnig mooie art direction met die geweldige jaren vijftig- en zestig-decors kunnen niet de enige reden zijn waarom de serie zo’n enorm succes is, het heeft ongetwijfeld ook met de dramaturgische keuzes van de makers te maken. 
 
De serie wist me keer op keer te verrassen door juist níet voor de uitbuiting, het misbruik en de ellende te kiezen, maar voor iets anders. Natuurlijk, Beth heeft de nodige obstakels te overwinnen en (innerlijke) demonen om te verslaan – zonder frictie geen drama – maar het voelt nergens uitgemolken of voyeuristisch en blijft in dienst van de overkoepelende thematiek. En gaandeweg besefte ik hoe gehersenspoeld ik was door al die films en series over dit soort personages, die ‘anders’ zijn of een achterstand moeten overwinnen. En dan is Beth ook nog eens een meisje, dus komt er nog de verwachting van seksuele intimidatie (of erger) bij. Je wacht steeds op de klap, de grote blunder of catastrofale fout, maar die blijft in The Queen’s Gambit ​opvallend genoeg uit. 
 
Vorige week verscheen in The New York Times een artikel met de titel 'I Want to Live in the Reality of ‘The Queen’s Gambit’, waarin Carina Chocano beschrijft hoezeer we een serie als deze nodig hebben op dit moment. “Iedereen houdt van een verhaal over transformatie”, stelt Chocano. “Over een underdog die tegenslag overwint, een meisje dat wordt gepest vanwege haar schoenen en dan uiteindelijk een stijlvolle zwaan wordt. Maar blijkbaar houden we nóg meer van een verhaal over bevestiging: een wereld waarin een meisje vrij kan bewegen, onder haar eigen voorwaarden, en waarin ze wordt gerespecteerd vanwege haar strategie en vaardigheid; waarin een vrouwelijk personage succes heeft in een mannenwereld zonder dat ze lastiggevallen, aangerand, genegeerd, uitgesloten, bestolen of vergeten wordt.”

​De grootste verrassing van de serie is eigenlijk hoe aardig en ondersteunend de meeste mensen in de wereld van The Queen’s Gambit blijken te zijn. Op een paar seksistische opmerkingen na behandelen de mannen (en ook vrouwen) die schaaktalent Beth ontmoet haar met mededogen en respect. En dat ze niet ten onder gaat aan haar verslaving aan drank en pillen, maar die onder controle heeft en uiteindelijk zonder de verdovende middelen blijkt te kunnen – en deze persoonlijke overwinning niet gepaard gaat met melodramatisch klaroengeschal –  is ook een welkome variatie.
 
‘Maak het je personage zo moeilijk mogelijk’ is een gevleugelde uitspraak in scenarioland. The Queen’s Gambit bewijst dat het ook anders kan – dat meer drama, meer problemen, meer ellende niet per se beter is. De laatste aflevering bijvoorbeeld, waarin de mannelijke schakers waar Beth ooit tegen speelde (en uiteraard van won) allemaal samenkomen om haar te helpen en ze van allerlei kanten hulp en ondersteuning krijgt, is werkelijk hartverwarmend. 
 
Het warme bad dat de serie biedt is blijkbaar iets waar veel kijkers zich op dit moment graag in wentelen. Chocano weet waarom. “Op dit moment, in een wereld die op zijn kop staat door politieke gebeurtenissen en een pandemie, is dit soort meritocratische fictie iets waar we naar snakken. (...) The Queen’s Gambit biedt de perfecte ontsnapping aan de rare werkelijkheid waar we in leven, door een wereld voor te stellen waarin talent, hard werken en eerlijk spel wordt beloond; waarin iedereen gelijk is en iedereen een kans heeft; waarin macht niet corrupt is, het spel geen doorgestoken kaart is en een winnaar met enthousiasme en erkenning begroet wordt. Het staat mijlenver van onze hedendaagse werkelijkheid, maar wie heeft die werkelijkheid nodig? Wat we op dit moment nodig hebben is iets anders.”

Precies.

​Meer van dit soort sprookjes hebben we nodig, zodat ze uiteindelijk werkelijkheid kunnen worden.